Zerdüşt kimdir?

Zerdüşt - Zerdeşt Kimdir ?

Kişilik, düşünce, eylem ve yaşam tarzı birbirini tamamlayacak şekilde bir bütünlük oluşturmak, en fazla da tarihte halk öncüsü ve önderi olarak öne çıkanların temel özelliğidir. Bu nedenle Zerdüşt’ün kişiliğini tanımamız, onun öğretisini de daha iyi tanımamıza yardımcı olacaktır.
Zerdüşt’ün kişiliği ve öğretisi hakkında farklı görüşler vardır. Kimileri peygamber veya din öğretisi önderi olduğunu, kimileri de filozof veya felsefe kuramcısı olduğunu savunurlar. Peygamberlik geleneğinin de toplumun zihinsel ve yapısal gelişim sürecine bağlı olarak ortaya çıktığı açık olduğu için biz bu kesin ayrımlara gitmekten kaçınarak Zerdüşt ve öğretisini tanımaya çalışacağız. 

Zerdüşt’ün kişiliği konusunda farklı tezler vardır. Zerdüşt öğretisini geliştiren üç tane peygamber olduğunu ve günümüzde Zerdüşt olarak bilinenin ise üçüncü ve sonuncusu olduğunu savunanlar vardır. Bu tezlerde iddia edildiği gibi Zerdüşt adıyla anılan birden fazla kişilik de olabileceği gibi Zerdüşt öğretisi de uzun süreçte geliştirilip sistematize edilmiş olabilir. Kaldı ki toplumsal tarih boyunca aynı ya da benzer isimlerle ve rollerle tanımlandırılıp da farklı coğrafya-kültür ve dönemlerde ortaya çıkan birçok kişilik ve figür olduğu; bunların birbirlerini etkiledikleri bilinmektedir. Toplumsal tarihin incelenmesindeki yetersizliklere bağlı olarak Zerdüşt hakkındaki araştırmalarda da eldeki çok kısıtlı ve parçalı bulguların henüz ancak çok az bir kısmının anlaşılıp açığa çıkarılabildiğinden bu konudaki tartışmanın daha da süreceği ortadadır. Bir de Zerdüşt öğretisinin yayıldığı coğrafya da bir süredir yaşanmakta olan demokratik toplumsal direnişi engellemeye yönelik devletçi yaklaşımın bu konuyu da toplum karşıtı politikalarına dahil ettiğini unutmamak gerekir. 

Özellikle üçüncü yani sonuncu diye nitelendirilen Zerdüşt’ün yaklaşık İ.Ö 1000-600 yılları arasında yaşadığı belirtilir. Zerdüşt Urmiye bölgesinde yaşamıştır. Toplumsal tarihin daha sonraki bölümlerinde görüleceği üzere bu bölge düşünsel, siyasal, sosyal, kültürel hareketler ve direnişler açısından merkezi rol oynayan bölgelerden biridir. 

Zerdüşt’ün etnik kökeni konusunda, ilgili olan her güç ve topluluk kendisine göre yaklaşmaktadır. Ancak Avesta dilinin Kürtçenin Zazaki ve Hewrami lehçelerine yakın olması ve Zerdüşt’ün Kürdistan coğrafyasında yaşamış olması nedeniyle, onun Kürt olduğunu belirtmek doğruya daha yakındır diyoruz.

Zerdüşt’ün ailesi Magu sosyal grubuna mensup olup Spitama soyu olarak bilinir ve Zerdüşti kaynaklarda Athraum veya Aryaman olarak adlandırılır. Aryaman, Mitraizm de Mitra’nın iki yardımcısı tanrıdan biri olup Aryenleri koruyanıdır. Aryaman grubu kendisini bu tanrıya dayandırırlar. Maguların kökeni ise Zagros dağlarının yükseltilerinde ateş etrafında oluşan birlikteliğe ve bu birliktelikten doğan toplumsallaşmaya dayanır. Magular hem dini görevlerin yerine getirilmesi ve hem de sosyal-siyasal sorunların çözülmesinde etkin olduklarından dolayı yerel yönetici rolleri vardır. Zaten dinsel inancın da sosyal bir olgu olması, bu gerçeği doğrular.
Raga’lı Doughdavo adlı anne ve Pourşaspa adlı babadan olma Zerdüşt’e dedesinin adı olan Spitama adı verilir. Zerdüşt, ailenin beş çocuğundan üçüncüsüdür. Bahman Yaşt a göre, Zerdüşt’ün doğduğu gece gökten bir yıldız düşmüş ve bu Zerdüşt’ün peygamberliğine işaret sayılmıştır. Bu olay, Doğu kaynaklı felsefede ruh-beden ilişkisinin gök cisimleriyle yerküre arasındaki ilişkilenmeye bağlı yorumlanması geleneğine dayanır. 

Zerdüşt adı, Zara-o-ster yani altın ışığın çocuğu kavramlaştırmasına dayanır. Yıldızın çocuğu anlamı da geçerli olabilir. 

Tam adı Zer-deşt-ra-spi- tma olan Kürtçe’de zer: sarı deşt:(ova) tréj-keskin ışın-ra: (-e hali)- spi:beyaz tma: bize veren bizi ışınlayan bize yayılan anlamını taşımaktadır. 
Zerdüşt'ün annesinin adı Poroşpa po:saç-şpaak spi beyaz:= Ak saçlı demektir. Babasının adı Doghahova’dır. Dog-dog:korkutan heybetli azametli hahova nara, haykırış demektir; Korkutan nara demektir. Bu değerlendirmelerin devamını okumak için tıklayınız: Zerdüşt -  Zerdeşt ne demektir? 

Tüm çocukların aksine Zerdüşt’ün doğarken güldüğü aktarılır. Belki de Zerdüşt felsefesiyle yoğun ilişkide olan Mazdeizm’e neşeli din denmesinin bir sebebi de budur.

Zerdüşt; zeki, paylaşımcı, yardımsever, açık sözlü, sorgulamacı, doğayı-hayvanları ve bitkileri seven, alçakgönüllü, yaşam dolu ve coşkulu olma özelliklerine sahip olduğunu daha çocukluk yıllarından itibaren ortaya koyar.Yaşamı ve kişiliği üzerine yapılan anlatılarda verilen birçok örnek bu özelliklere işaret eder. Bu örneklerden birkaçını vermek gerekirse; Medya'da geleneksel olarak düzenlenen erginlenme törenlerinden birinde, bölgede kötülükleriyle tanınan bir kral da katılır. Zerdüşt bu krala karşı düşüncelerini açıkça ifade etme cüretini gösterir. Zerdüşt onbeş yaşında iken kardeşleriyle birlikte babasına başvurarak mülklerini paylaştırmasını istemiştir. Kendisi içinse sadece Kamara adı verilen kemeri kabul etmiştir. Kıtlık döneminde babasının ambarına girerek tüm ot ve yemleri, başta yük taşıyan hayvanlar olmak üzere açlık çeken hayvanlara dağıtmıştır. 

Ailesinin etkin bir sosyal gruba mensup olması ve kişiliğinin sunduğu olanaklara dayanarak iyi bir eğitim görmüştür. Din ve astronomi üzerine yetkinleşmiş, hekimlikte kendini geliştirmiştir. Dönemin tanınan bilginlerinden dersler almıştır. Ailesinin de mensubu olduğu Mag rahiplerinin din ve dolayısıyla yaşam biçiminde uzun zamandır süren değişim çabalarını gözlemlemiş, toplumun tüm kesimleriyle tanışmış ve yaşamlarını paylaşmıştır. Kendi öğretisini oluşturmasında bu çabaların payı büyüktür.
Edindiği bilgileri bilince dönüştüren Zerdüşt, toplumun içine düştüğü kötü durumu ve yaşam tarzındaki köleleştirici yaklaşımları kabul etmez. Belki de ilk isyanıyla bu yaklaşımını gösterir; Toplumun o zamanki ölçülerine göre, erkekler 15 yaşına geldiklerinde bir imtihandan sonra evlendirilirler. Ancak evlenecekleri güne kadar eşi olacak kızı görmeleri ve ilişki kurmaları yasaktır. Gerçekte Aryen topluma ait olmayan, devletçi uygarlığın ve yabancılaşmanın getirdiği bu geleneğe Zerdüşt karşı çıkar. Bir yaşam boyu birlikte olacağı, tüm yönleriyle yaşamını paylaşacağı insanı birliktelik kurulmadan önce görme ve tanımanın doğru olacağında ısrar eder. Elbette Zerdüşt’ün isyanı bu olaydan ibaret değildir. Toplumun karşılaştığı büyük sorunların bilincinde olan Zerdüşt köklü çözüm arayışlarına yönelir. Önderliğin de belirttiği gibi Zerdüştilik bir Kürt zihniyet devrimini gerçekleştirir. Ancak Zerdüşt öğretisini anlamamız için, onun yaşadığı dönemin ve toplumun özelliklerini incelememiz gerekmektedir.